Tylicz to dawne miasteczko położone na wysokości ponad 600 m. n.p.m., usytuowane u zbiegów potoków Muszynka i Mochnaczka, 6 km na wschód od Krynicy. Przebiegająca przez miejscowość droga krajowa zmierza na Słowację (przejście graniczne Muszynka – Kurov), przecinając Przełęcz Tylicką, przez którą prowadził niegdyś węgierski szlak handlowy.
Naturalnymi walorami dla rozwoju Tylicza są bogate złoża balneologiczne. Po przebadaniu zasobów tutejszych wód mineralnych ocenia się na co najmniej 22 kubiki/dobę. Od kilkunastu lat działa tu rozlewnia wody mineralnej.
Na lewym brzegu Muszynki, poniżej zabytkowej cerkwi znajduje się park z zadaszonym źródłem szczawy wodorowęglanowo- wapniowo- żelazistej cenionym przez mieszkańców, ale również turystów.Tylicz posiada bardzo bogatą bazę noclegową, większość tutejszych gospodarstw prowadzi działalność agroturystyczną. W miejscowości znajduje się także kilkanaście wyciągów narciarskich, wypożyczalnie sprzętu Nordic Walking, nart biegowych i zjazdowych, rowerów. Przez miejscowość prowadzą szlaki konne, rowerowe, a także turystyczny szlak pieszy na szczyt Huzary w kierunku Krynicy. Działa tu także Farma Lama, organizująca przejażdżki konne, kuligi, ogniska góralskie i wiele innych regionalnych atrakcji. Z Tylicza wychodzi ścieżka edukacyjno-przyrodnicza „Na Rakowsku” prowadząca przez Bradowiec do przełomu Muszynki.
W pierwszych dokumentach historycznych Tylicz występuje pod różnymi nazwami: Ornamentum (łac. ozdoba), Oppidium Novum, czy Ornawa – o której wzmianki pochodzą już z XIII w. Wraz z rozwojem polsko-węgierskiego traktatu handlowego, u zbiegu potoków Muszynka i Mochnaczka zaczęła rozwijać się osada, która ze względu na swoje położenie powoli nabierała znaczenia.
Prawa miejskie miejscowość otrzymała w roku 1363 od króla Kazimierz Wielkiego, który prowadził wówczas na terenach południowej Polski intensywną ekspansję osiedleńczą. Ówczesną nazwę Ornawa zmieniono wtedy na Miastko. Król (zgodnie z charakteryzującym go przysłowiem „Zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”) ufundował Miastku kościół, szkołę parafialną i szpital. Otoczył je również murami i nadał prawo składu (przejeżdżający przez miejscowość kupcy musieli wystawiać tu na sprzedaż swe towary). Zaraz po tym utworzono również odrębne sądownictwo (wcześniej wyroki padały w Muszynie). Do dnia dzisiejszego góra wznosząca się na południowej stronie Tylicza będąca miejscem kaźni nosi nazwę „Szubienica”, a jej zbocza zwą się „Łaski”.
Pod koniec wieku XIV Władysław Jagiełło oddał we władanie Miastko wraz z Muszyną i okolicznymi wsiami biskupowi krakowskiemu Janowi Rydlicy. Tak też ukształtował się kompleks rozległych (ciągnących się od Łomnicy i Popradu na zachodzie po źródła Kamienicy i Białej na wschodzie oraz od granicy węgierskiej na południu po pasmo Jaworzyny Krynickiej na północy) dóbr biskupich. Miastko pozostało we władaniu biskupów krakowskich do 1772 r., gdy ziemie te znalazły się pod rządami austriackimi.
W II połowie XVI w. nastąpił upadek świetności miejscowości, która została zdziesiątkowana licznymi najazdami i pożarami. Dopiero w 1612 r. biskup krakowski Piotr Tylicki, wykorzystując położenie Miastka, nadał mu ponownie prawa miejskie, własny herb i liczne przywileje. Ufundował także szkołę parafialną i kościół, w którym umieścił cenne dzieła ze swych prywatnych zbiorów.
Migracja wołoska trwająca na tych ziemiach od XV w. spowodowała masowy napływ górali ruskich, wciskających się stopniowo klinem pomiędzy Polaków i Słowaków. Przystosowani do tutejszych warunków klimatycznych imigranci wprowadzili kulturę pastersko-rolniczą. Łemkowie mieli wyraźne poczucie odrębności – charakteryzowali się swoistym językiem, zwyczajami i własną religią. Niełatwo upodabniali się do sąsiadów – językowo byli bliżsi sąsiednim grupom etnicznym – Bojkom i Dolinianom znad Sanu.
W XVII wieku w miejscowości zaczęło wrzeć od sporów religijnych, co nigdy przedtem nie miało miejsca. Przeciwnicy prawosławno-rzymskokatolickiej unii w Brześciu Litewskim – dyzunici nakłaniali ludność do przejścia na obrządek wschodni, co z kolei nie było akceptowane przez resztę społeczności. Konsekwencją sporów było zlikwidowanie parafii grekokatolickiej w Tyliczu i oddanie cerkwi i przyległych do niej gruntów parafii łacińskiej. Dyzunitów z miasta wypędzono, a władzę miasta podzielono po połowie na Rusinów i Polaków. Przez owe spory upadła szkoła parafialna, którą reaktywowano dopiero w 1758 r.
W roku 1769 przybyli w okolice Tylicza konfederaci barscy. Wiązało się to z wybuchem powstania przeciw rządom rosyjskim w Polsce. Miasto odegrało znaczącą rolę w potyczkach konfederatów. W pobliżu Tylicza powstał szaniec nad Izbami, obóz koło Muszynki oraz okopy nad Wojkową. Ostatnia bitwa została stoczona na stokach góry Czerteż i zakończyła się klęską. Dowodem pamięci o tamtych wydarzeniach jest postawiony w 1929r. przy drodze do Krynicy pomnik Kazimierza Pułaskiego – dowódcy konfederatów. W Muszynce do dziś zachowały się okopy „Obozu Koronnego”, gdzie utworzono rezerwat historyczno – krajobrazowy.
XIX wiek był czasem stopniowego zamierania handlu i powolnego upadku miasta. Główną tego przyczyną była budowa linii kolejowej wiodącej przez Muszynę do Krynicy (zastępującej transport konny). W okresie międzywojennym w Tyliczu mieściły się liczne drobne zakłady przemysłowe: cztery młyny, trzy tartaki, dwie olejarnie oraz cegielnia; w rynku zaś dziewiętnaście sklepów i rzeźnia. Wśród mniejszości znajdowali się wówczas Cyganie zamieszkujący okolice dzisiejszego stadionu sportowego. Tylicz zamieszkiwali również trudniący się handlem Żydzi. Posiadali nawet swój cmentarz, po którym dziś nie zachowały się już żadne ślady.
Podczas drugiej wojny światowej Tylicz stał się ważnym punktem południowego ruchu oporu. Już 7 IX 1939 r. hitlerowcy zajęli miasto i jego okolice. Lepsze traktowanie ludności Łemkowskiej spowodowało wewnętrzny podział mieszkańców. Powiatowy Ukraiński Komitet Pomocy z siedzibą w Krynicy rozpoczął ukrainizację Łemkowszczyzny. Wówczas to na 380 domów 50 stanowili Polacy, a 330 Łemkowie. Łemkowie sympatyzujący z Ukraińcami, mając w perspektywie utworzenie własnego państwa, byli źle nastawieni do Polaków. Łemkowie „proruscy” żyli nadal w przyjaźni z Polakami – pomagali czynnie w licznych przerzutach na Węgry. Szczególnie zasłużył się tu Andrzej Garbera – podoficer II pułku lotniczego w Krakowie. Po przeprowadzeniu przez granicę kilkuset osób, w trakcie przenoszenia informacji o zasadzce gestapo - zaginął, a po odnalezieniu zmarł w nowosądeckim szpitalu. Na tylickim cmentarzu znajduje się pomnik młodego lotnika.
Zaraz po odzyskaniu niepodległości w 1945 r. nastąpiło przesiedlenie Łemków na tereny dzisiejszej Ukrainy. Wyjechało ich wówczas dobrowolnie 20%. Dwa lata później w związku z akcją likwidacji band UPA w Bieszc
zadach część „upowców” przeszła na tereny Nowosądecczyzny napadając osadników, rabując ich mienie i dokonując rozboi. Ludność łemkowska znalazła się wówczas pod podwójną presją – władzy polskiej i banderowców (Łemkowie tyliccy byli jednak bardziej lojalni w stosunku do władzy polskiej). W skutek wielkiej akcji „Wisła” doszło do drugiego przesiedlenia Łemków, tym razem na ziemie zachodnie. Część gospodarstw połemkowskich przejęli górale podhalańscy i ludność napływowa z terenów Małopolski. Wiele lat później, gdy przesiedleńcy dostali możliwość powrotu na ziemie swoich przodków, nie było już do czego wracać, gdyż wszystko co zostawili po wysiedleniu zostało przejęte lub rozgrabione. Pozostała w Tyliczu ludność łemkowska i polska żyła po wojnie w zgodzie i często dochodziło do małżeństw mieszanych, w skutek czego w żyłach wielu dzisiejszych Tyliczan płynie łemkowska krew.Po wojnie Tylicz na krótko był siedzibą gminy do której należały wsie Muszynka, Mochnaczka, Czyrna, Piorunka, Berest i Polany. Pierwszym wójtem był Jan Kawała, lecz tylko do roku 1952 – od tego czasu Tylicz podlega urzędowi gminy w Krynicy-Zdroju.
Kościół p. w. św. Piotra i Pawła wzniesiono w 1612 r. z fundacji biskupa Piotra Tylickiego. Kościół jest drewniany, konstrukcji zrębowej, szalowany i kryty blachą. Posiada jedną nawę z wąskim, trójbocznie zamkniętym prezbiterium, do którego przylega zakrystia. Frontalna wieża konstrukcji słupowej została nadbudowana w roku 1936 nad dawną kruchtą. Ołtarz główny w stylu rokokowym (IIp. XVIIIw.) mieści otoczony kultem obraz Matki Bożej Tylickiej z Dzieciątkiem. Namalował go W XVI w. niderlandzki artysta Adrian Ysenbrandt (nie jest to jak przypuszczano dzieło Czecha). W kościele znajduje się pięć ołtarzy bocznych z zabytkowymi obrazami. Są na nich: Św. Anna Samotrzeć (XVII w.), Veraicon (XVII w.), Św. Marcin (prawdopodobnie XVII w. – twórca ludowy), Św. Jan Nepomucen (I poł. XVIII w.) oraz najnowszy - Serce Jezusa z 1950 r. pędzla Czesława Lenczewskiego. W wyposażeniu świątyni znajduje się również chrzcielnica późnobarokowa z pocz. XVIII w. (szkoła Wita Stwosza), organy barokowe z XVIII w., obrazy: Śmierć św. Józefa, Trzy Marie u grobu Chrystusa, Św. Antoni z Dzieciątkiem, Św. Tekla - wszystkie zapewne z XVIII w. i Św. Barbara, patronka artylerzystów - wg tradycji dar Kazimierza Pułaskiego. Najstarszym elementem jest XIV-wieczny krucyfiks rzeźbiony w jednym pniu pochodzący z prywatnych zbiorów bpa Tylickiego. Nad konstrukcją góruje wieża o lekko pochyłych ścianach, nakryta baniastym hełmem. Przed kościołem znajduje się dzwonnica, wzniesiona w 1806 r. z inicjatywy ks. Kozierskiego, w kształcie murowanych filarów połączonych trójkątnym przyczółkiem, w którym umieszczony jest herb Tylicza. Środkowy dzwon odlany został w 1605 r. przez Michała Urlicha na Spiszu, pozostałe dwa pochodzą z 1960 r. Przy kościele znajduje się pomnik przyrody – kilkusetletnia lipa z widocznymi korzeniami przybyszowymi o 5-metrowym obwodzie.
Cerkiew greckokatolicka p. w. św. Kosmy i Damiana, znajduje się przy drodze w kierunku Muszynki. Zbudowana została w latach 1738-44, odnawiana w 1780, 1938 i 1982 r. Jest drewniana, konstrukcji zrębowej, szalowana.
Cmentarze i pomniki – W Tyliczu można zobaczyć kilka cmentarzy. Największy znajduje się przy cerkwi; większość mogił pochodzi tu z XXw. – niektóre z czasów przed i powojennych, często niemające żadnych tabliczek lub ze zniszczonym napisem, czy przewróconym krzyżem. W centrum cmentarza znajduje się grób nieznanego żołnierza i drewniany krzyż misyjny
Inny, mniejszy i starszy cmentarz jest usytuowany w miejscu, gdzie łączą się drogi z Powroźnika i Krynicy. Miejsce to jest porośnięte kępami krzewów, dlatego nikt nie wie ilu ludzi spoczywa tu w rzeczywistości. Obecnie można się doliczyć 30-40 mogił, jednak to tylko mała część z tego, co zakryła roślinność. Groby pochodzą z czasów I i II wojny światowej – niektóre nawet z końca XIX w. Na pomnikach widnieją najczęściej łemkowskie napisy. Przy końcu cmentarza uwagę przyciąga stary kamienny posąg przedstawiający Pana Jezusa w koronie cierniowej – częściowo już rozkruszony – skłania nad refleksją nad owym zapomnianum miejscem.
Na opisanie zasługuje również zbiorowa mogiła ludzi zmarłych na cholerę. Epidemia tej choroby opanowała Tylicz przed pierwszą wojną światową i zgładziła dwie trzecie mieszkańców miasteczka. W miejscu pochówku – na łące pod górą Łan postawiono na pamiątkę drewniany krzyż.
Wody mineralne – występujące tu szczawy były od setek lat znane miejscowej ludności, jednak dopiero w roku 1836 zostały opisane przez geologa – L. Zejsznera. W latach 90’ XX wieku utworzono specjalny obszar górniczy „Tylicz”, a spółka Multico uzyskała koncesję na eksploatację tutejszych wód mineralnych na skalę światową. Źródła i wycieki wód mineralnych oraz objawy ekshalacji CO2 zgrupowane są w dolinach potoków Muszynka, Bradowiec i Syhowny. Trwale ujęte jest tylko źródło na lewym brzegu Muszynki - poniżej zabytkowej cerkwi znajduje się park z zadaszonym źródłem szczawy wodorowęglanowo- wapniowo- żelazistej cenionym przez mieszkańców. Kilka innych obudowano prowizorycznie (m. in. 2 na trasie Ścieżki Edukacyjno – Przyrodniczej „Na Rakowsku”).
Ścieżka edukacyjno-przyrodnicza „Na Rakowsku” - Ścieżka ta jest początkowym elementem programu kompleksowego zagospodarowania lasów otuliny Krynicy (prowadzonego przez Gminę Krynica-Zdrój i Leśny Zakład Doświadczalny), którego celem jest połączenie funkcji ochronnych, przyrodniczych i produkcyjnych lasu z funkcją społeczną, a także udostępnienie środowiska przyrodniczego dla ruchu turystycznego i edukację ekologiczną społeczeństwa. Ścieżka biegnie południowymi stokami i przez szczyt góry „Bradowiec”. Rozpoczyna się przy źródełku położonym ok. 2 km od rynku, w kierunku Powroźnika (obok Zakładu Produkcji Wód Mineralnych „Multi Vita”). Przy tym źródełku znajduje się tablica z planem całej ścieżki i miejscami kolejnych obiektów oznaczonych na mapie oraz w terenie cyframi arabskimi. Wzdłuż ścieżki w miejscach zmiany kierunku przebiegu trasy, rozstawione są strzałki wskazujące kierunek dalszej drogi. Na zainteresowanych czekają ciekawe foldery z opisem i mapą ścieżki dostępne w bibliotece Wiejskiego Domu Kultury, bibliotece szkolnej i u leśniczego.
Tylicz – Szwarcowa – Huzary (863m n.p.m.) – Kopiec Pułaskiego – c
Tylicz – Szalone - Bradowiec – Rakowskie – Powroźnik – czas przejścia 3h. Szlak wiedzie przez szczyty otaczające miejscowość od strony zachodniej. Wejść na niego można z centrum Krynicy lub ze szczytu Góry Parkowej. Wiedzie w większości przez las mijając kolejne 800-metrowe wzniesienia. W okolicach Bradowca w miejscach, gdzie las się przerzedza możemy podziwiać panoramę Tylicza, z kościołem, cerkwią i licznymi wyciągami narciarskimi. Szlak schodzi do sąsiedniej miejscowości Powroźnik, w miejscu przystanku PKS.
Muszynka – Kamienny Horb (827m n.p.m.) – Wojkowa – czas przejścia 3h. Szlak rozpoczyna się w wiosce na południowy-wschód od Tylicza. Prowadzi początkowo pod górę, przez pastwiska, następnie przez rzadki las będący historycznym rezerwatem „Okopy Konfederatów Barskich”. Dalej wzdłuż granicy państwa. Po drodze kilka punktów z widokiem na stronę słowacką. Szlak kończy się w małej wiosce Wojkowa, 8km od Krynicy.
Zobacz bazę noclegową miejscowości Tylicz |
Gościnny Dom znajduje się na terenie Farmy Lama w Tyliczu. Ofeujemy pobyty zimą i latem w przestronnych pokojach i apartamentach. Każdy pokój i apartament posiada aneks kuchenny, a w nim czajnik ...więcej
Villa Źródło to najbardziej kameralne SPA w Polsce, z własną pracownią ceramiczną. Jedynie 11 pokoi, pozwala na swobodny, nieskrępowany wypoczynek, umożliwia także poznanie indywidualnych p ...więcej
ZAPRASZAMY DO TYLICZA DO DOMU AZALIA Oferujemy Państwu pobyt w kameralnym domu w górach Beskidu Sądeckiego. Położenie domu nad górskim potokiem, ogród, duża zielona przestrzeń, altana z mie ...więcej
Sprawdź nasze aktualne oferty >> Willa Karla usytuowana jest w przepięknym, zielonym zakątku uzdrowiska Krynica-Zdrój nad potokiem Słotwinka. Szczególnie atrakcyjne położenie ...więcej
"Panoramiczne Wzgórze" Dom położony w Bereście (8 km od Krynicy - Zdroju), w Beskidzie Sądeckim. "PNORAMICZNE WZGÓRZE" - to luksusowy dom mieszczący 10 osób, z krytym basenem ( ...więcej
Nasza oferta dotyczy wynajmu ekologicznych domów z bali o powierzchni mieszkalnej 200 m2 . W chwili obecnej do dyspozycji naszych Gości są dwa domy – „Domek pod Dębem” oraz „Domek pod Te ...więcej
PROMOCJA czerwiec - nocleg z basenem, jakuzzi - 130 zł/os (korzystanie z wszystkicj atrakcji jak w wakacje) WAKACJE nocleg - 150 zł/os Zniżkowe Vouchery na Wieżę Widokową Oferujemy ap ...więcej
Wakacje Marzeń - sprawdź ofertę >> Hotel Czarny Potok Resort SPA & Conference**** w Krynicy-Zdroju, to doskonałe miejsce zarówno na rodzinny wypoczynek, jak i organizacje konferencji i bank ...więcej
Centrum Wypoczynku i Rehabilitacji jest komfortowym obiektem położonym 10 minut od centrum miasta. Oferta Silesii skierowana jest zarówno do osób chcących skorzystać z pobytów rehabilitacyjnyc ...więcej
20 Wojskowy Szpital Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjny jest jednym z największych obiektów prowadzących działalność leczniczą w Krynicy-Zdroju. W Szpitalu leczymy między innymi choroby przemiany m ...więcej
ŚWIĘTA BOŻEGO NARODZENIE - sprawdź ofertę >> SYLWESTER - sprawdź ofertę >> Apartamentowiec Panorama Resort & Spa (wcześniej Sanatorium Budowlanych i ORW Panorama), położony na południowym ...więcej